XVI ғасырдың бас кезіндегі Бұрындық хан туралы Осман құжаты
DOI:
https://doi.org/10.69567/3007-0236.2023.4.536.546Кілт сөздер:
Осман империясы, Бұрындық хан, Мансур хан, Мұхаммед Шайбани хан, Тимур хан; қызылбастар, өзбектер, қазақтарАңдатпа
Мақалада Стамбулдағы Топқапы сарай-музейінің архивінде сақтаулы тұрған сирек кездесетін құжат – 1510 жылы желтоқсаннан кейін Стамбулда Осман сұлтанының сарайына ұсынылған қысқа жазба баяндаманың осман тілінен орыс тіліне жасалған аудармасы түсініктемесімен қоса алғаш жарияланып отыр. Құжатты Орталық Азиядан Осман империясының жеріне келген жолаушылардың айтқандары негізінде ІІ Баязид сұлтан (1481–1512) сарайының қызмткерлері әзірлеген. Бұл құжаттың мәліметтері Осман билеушілерінің Орталық Азиядағы саяси оқиғаларға сол кезде-ақ қызығушылық білдіргенін көрсетеді. Сарай қызметкерлері жазған мәліметтерде қазақ ханы Бұрындық мен моғол ханы Мансұрдың Мұхаммед Шайбани ханға хат жолдап, Қорасандағы сүнниттер әулиесіне тіл тигізген шиит- қызылбастардан кек алуды талап еткені айтылған. Құжатта Мұхаммед Шайбанидың ұлы Темір ханның Бұрындық ханмен соғысып, жеңілгені де сөз болған. Сонымен қатар, қазақтар мен өзбектердің сефевидтерге қарсы одақ құруға талпынғаны жөнінде маңызды ақпараттар бар. Мұндай мәліметтер XVI ғасырдағы түркі-парсы дереккөздерінен белгілі жайттарды одан әрі толықтыра түседі
Әдебиеттер тізімі
Akimushkin, O.F. 2004. Srednevekovyj Iran. Kul'tura, istorija, filologija [Medieval Iran. Culture, history, philology]. St. Petersburg: Nauka (in Russian).
Atygaev, N.A. 2007. Hronologija pravlenija kazahskih hanov (XV – seredina XVI v.) [Chronology of the reign of the Qazaq khans (XV – mid-XVI centuries). In: Tjurkologicheskij sbornik 2006 [Turkological collection 2006]. Moscow: Eastern literature, 50–62.
Atygaev, N.A. 2023. Kazahskoe hanstvo: ocherki vneshnepoliticheskoj istorii XV–XVII vekov [Qazaq Khanate: essays on the foreign policy history of the 15th–17th centuries]. Almaty: Eurasian Research Institute (in Russian).
Atygayev, N.A., Hanayi, O. 2020a. Nekotorye svedenija o reke Syrdar'ja v istoriko-geograficheskoj literature XV–XIX vv. [Some Information on the Syr Darya River in Historical and Geographical Literature from the fifteenth to nineteenth century]. In: Zolotoordynskoe obozrenie=Golden Horde Review, 8 (1), 167–184. DOI: 10.22378/2313-6197.2020-8-1.167-184 (in Russian).
Atygayev, N.A., Hanayi, O. 2020b. O vremeni fiksacii gidronima «Syrdar'ja» v istoricheskih istochnikah [About the Time of Fixation of Hydronym “Syrdarya” in Historical Sources]. In: Ural-Altaic Studies, 1 (36), 49–52. DOI: 10.37892/2500-2902-2020-36-1-49-52 (in Russian).
Ibn Ruzbihan, Fazlallah Isfahani. 1976. Mikhman-name-yi Bukhara (Zapiski Buharskogo gostja) [Notes of the Bukhara Guest]. Translation, preface and notes by R.P. Jalilova. Moscow: Nauka (in Russian).
Ibragimov, S.K. 1960. «Mihman-namei Buhara» Ruzbehana kak istochnik po istorii Kazahstana XV–XVI vv. [“Mikhman-namei Bukhara” by Ruzbekhan as a source on the history of Qazaqstan in the 15th–16th centuries]. In: Novye materialy po drevnej i srednevekovoj istorii Kazahstana [New materials on the ancient and medieval history of Qazaqstan]. Proceedings of the Institute of History, Archeology and Ethnography of the Academy of Sciences of the Qazaq SSR, 8 (in Russian).
Ibragimov, S.K., Mingulov, N.N., Pishchulina, K.A., Yudin, V.P. (trans.). 1969. Materialy po istorii kazahskih hanstv XV–XVIII vekov (Izvlechenija iz persidskih i tjurkskih sochinenij) [Materials on the history of the Qazaq khanates of the 15th–18th centuries (Extracts from Persian and Turkic works)]. Almaty: Nauka (in Russian).
Isin, A.I. 1999. Qazaq handygy men Osman patshalygy sajasi bajlanystarynyn basy [The beginning of political relations between the Qazaq Khanate and the Ottoman Empire]. In: Abai, 4, 29–36 (in Qazaq).
Isin, A.I. 2001. K probleme kazahsko-osmanskih otnoshenij v XVІ veke [On the problem of Kazakh-Ottoman relations in the 16th century]. In: Kazahstan na puti k gosudarstvennoj nezavisimosti: istorija i sovremennost' [Qazaqstan on the way to state independence: history and modernity]. Conference materials. Part 1. Semipalatinsk, 83–85 (in Russian).
Muhammed Hajdar Dulati. 1999. Tarikh-i-rashidi (Rashidova istorija) [Rashid's story]. Introduction, translation from Persian by A. Urunbaev, R.P. Dzhalilova, L.M. Epifanova. 2nd ed. add. Almaty: Sanat (in Russian).
Mustakimov, I.A. (ed.). 2008. Dokumenty po istorii Volgo-Ural'skogo regiona XVI–XIX vekov iz drevlehranilishh Turcii [Documents on the history of the Volga-Ural region of the 16th–19th centuries from the ancient repositories of Turkey]. Kazan: Gasyr (in Russian).
Numan, Yekeler, et al. (ed.). 2022. Belgelerle Türkiye-Özbekistan ilişkileri = O’zbekiston-Turkiya aloqaları hujjatlarda [Türkiye-Uzbekistan relations with documents]. Translation: Muzaffarkhon Joniev. Istanbul: Directorate of State Archives (in Turkish, in Uzbek, in Ottoman Turkish).
Pishulina, K.A. 2016. Ocherki istorii Kazahskogo hanstva [Essays on the history of the Qazaq Khanate]. Almaty: Institute of History and Ethnology (in Russian).
Sultanov, T.I. 2001. Podnjatye na beloj koshme. Potomki Chingiz-hana [Raised on a white felt. Descendants of Genghis Khan]. Almaty: Dyke-Press (in Russian).
Sultanov, T.I. 2020. Kazahi. Sud'ba naroda i sud'ba strany v srednie veka [Qazaqs. The fate of the people and the fate of the country in the Middle Ages]. Almaty: Dyke-Press (in Russian).
Trepavlov, V.V. 2020. Istorija Nogajskoj Ordy [History of the Nogai Horde]. 3rd ed. Moscow: Quadriga (in Russian).
Uskenbay, Q.Z. 2011. Stanovlenie Kazahskogo hanstva i politicheskoj organizacii kazahov (seredina XV – nachalo XVII v.) [The formation of the Qazaq Khanate and the political organization of the Qazaqs (mid-XV – early XVII centuries)]. In: Istoriko-kul'turnyj atlas kazahskogo naroda [Historical and cultural atlas of the Qazaq people]. Almaty: Print-S, 22–39 (in Russian).
