Маңғыстау Үстіртіндегі (Солтүстік-Шығыс Каспий) қола дәуірінің қоныстары
DOI:
https://doi.org/10.69567/3007-0236.2024.1.60.89Кілт сөздер:
археология, қола дәуірі, Солтүстік-Шығыс Каспий, қоныс, Тоқсанбай, Айтман, Маңайсор, архитектура, тұрғын-жайАңдатпа
Мақала Маңғыстау Үстіртіне (Солтүстік-Шығыс Каспий) қола дәуірінде орныққан қоныстарға арналған. Еңбекте Үстірт аймағындағы ежелгі тарихи ескерткіштерді зерттеу сатыларын көрсететін мәліметтер келтірілген. Үстірт туралы жазба деректердегі алғашқы мағлұматтардан жан-жақты толыққанды зерттеулерге дейінгі арада мың жыл өтті. ХХ ғасырдың ортасына дейін жүргізілген ғылыми зерттеулер негізінен климат пен топырақ мәселесіне, геологиялық барлау және жер игеру мүмкіндіктеріне арналды. XX ғасырдың екінші жартысы археология ескерткіштерін зерттеудің жаңа сатысына айналды. XXI ғасырдың басы Тоқсанбай, Айтман, Маңайсор секілді қола дәуірінің бірнеше қоныстарын археология ескерткіштерінің тың санатына қосты. Антонина Ермолаева мен Лев Галкиннің белсене араласуымен Әлкей Марғұлан атындағы Археология институтының Зейнолла Самашев жетекшілік ететін Батыс Қазақстан археологиялық экспедициясы қола дәуірінің археологиялық материалдарын жинақтайтын старт-алаңға айналды. 2004-2009 жылдарға арналған "Мәдени мұра" мемлекеттік бағдарламаның арқасында аталған қоныстарға жоспарлы зерттеу жүргізілді. Толық ақпарат алу үшін жаратылыстану ғылымының мамандарын тартатын кешенді тәсіл қолданылды. Тұрғын-жай құрылымдарын көп жыл зерттеу нәтижесі ондағы құрылыс материалдарын, тұрғын-жай салу әдістерін, жертөле тұрпаты мен көлемін, еденге қағылған діңгектердің орын жүйесін егжей-тегжейлі анықтауға мүмкіндік берді. Мұның бәрін қалпына келтірілген №2 Тоқсанбай қонысынан көруге болады. Бұл материалдар қолөнердің даму деңгейін, қоныс тұрғындарының әдет-ғұрыптарын зерделеп, халықтың күрделі табиғи жағдайларға қалай бейімделгенін нақтырақ анықтауға ықпал етті.
Әдебиеттер тізімі
n. e. [Stone sculpture of forest-steppe Asia of the Paleometallic epoch III – I thousand BC]. Ekaterinburg: Tezis (in Russian).
Erzhanova, A., Loshakova, T. 2022. Utyuzhki poselenij epohi bronzy severo-vostochnogo Prikaspiya [«Irons» of the bronze age settlements of the north-east principal]. In: Vestnik Kazahskogo nacional'nogo universiteta imeni al'-Farabi. Seriya istoricheskaya. [Bulletin of the Al-Farabi Qazaq National University. The series is historical], 3, 227–235 (in Russian). DOI: https://doi.org/10.26577/JH.2022.v106.i3.023
Formozov, A. 1984. Stroitel'nye zhertvy na poselenijah iv zhilishhah jepohi rannego metalla [Construction casualties in settlements and dwellings of the Early Metal Age]. In: Sovetskaya arheologiya [Soviet archaeology], 4, 238 – 241 (in Russian).
Gavrilov, D., Loshakova, T., Merc, I. 2014. Mikrobiomorfnye i fosfatnye issledovanija kul'turnyh sloev arheologicheskih ob#ektov stepnogo i pustynnogo landshaftov: metodika, vozmozhnosti i ogranichenija [Microbiomorphic and phosphate studies of cultural layers of archaeological sites in steppe and desert landscapes: methodology, possibilities and limitations]. In: Kadyrbaevskie chteniya – 2014. Materialy IV Mezhdunarodnoj nauchnoj konferencii [Kadyrbayev Readings – 2014. Materials of the IV International Scientific Conference]. Astana: Mega print, 106–115 (in Russian).
Loshakova, T. 2020. Istorija izuchenija pamjatnikov jepohi bronzy Severo-Vostochnogo Prikaspija [History of the study of Bronze Age monuments of the North-Eastern Caspian region]. In: Kazakhstan Archeology, 4 (10), 47–69 (in Russian). DOI: https://doi.org/10.52967/akz2020.4.10.47.69
Loshakova, T. 2022. Pogrebenija na poselenijah jepohi bronzy Severo-Vostochnogo Prikaspija [Burials at Bronze Age settlements in the North-Eastern Caspian region]. In: Kazakhstan Archeology, 4 (18), 73–83 (in Russian). DOI: https://doi.org/10.52967/akz2022.4.18.73.83
Loshakova, T., Antonov, M. 2023. Rekonstrukcija zhilishha poselenija Toksanbaj [Reconstruction of the dwelling in the Toksanbai settlement]. In: Kazakhstan Archeology, 4 (22), 197–211 (in Russian). DOI: https://doi.org/10.52967/akz2023.4.22.197.211
Loshakova, T., Usachuk, A. 2023. Kollekcija kostjanyh izdelij poselenija Toksanbaj (Severo-Vostochnyj Prikaspij) [Collection of bone products from the Toksanbai settlement (North-Eastern Caspian region)]. In: Kazakhstan Archeology, 2 (20), 166–185 (in Russian). DOI: https://doi.org/10.52967/akz2023.2.20.166.185
Makarova, L., Nurumov, T. 1999. Iskopaemye kosti zhivotnyh poselenija Toksanbaj [Fossil bones of animals from the Toksanbai settlement]. In: Izvestiya NAN RK. Seriya obshchestvennych nauk [Proceedings of the National Academy of Sciences of RQ. Social Science Series], 1, 70–79 (in Russian).
Samashev, Z., Ermolaeva, A., Loshakova, T. 2001b. Orudija truda i medeplavil'noe proizvodstvo poselenija Toksanbaj (Severnyj Ustjurt) [Tools and copper smelting production of the Toksanbai settlement (Northern Ustyurt)]. In: XV Ural'skoe arheologicheskoe soveshchanie. [XV Ural Archaeological Meeting]. Orenburg: Publishing house of Orenburg State Pedagogical University, 109–110 (in Russian).
Samashev, Z., Ermolaeva, A., Loshakova, T. 2001а. Severoustjurtskij ochag kul'tury jepohi paleometalla. Problemy, poiski i raskopki [North Ustyurt cultural center of the paleometal era. Problems, searches and excavations]. In: Bronzovyj vek vostochnoj Evropy: harakteristika kul'tur, hronologiya i periodizaciya [The Bronze Age of Eastern Europe: characteristics of cultures, chronology and periodization], Samara: NTC, 347–352 (in Russian).
Samashev, Z., Ermolaeva, A., Loshakova, T. 2002. Novoe v arheologii bronzovogo veka Zapadnoj Azii [New developments in the archeology of the Bronze Age of Western Asia]. In: Istorichna nauka: Problemi rozvitku. Materialy Mizhnarodnoi naukovoj konfeerecii [Historical science: Problems of development. Materials of the International Scientific Conference]. Luhansk: Publishing House of V.Dal’ SNU, 166–170 (in Russian).
Samashev, Z., Ermolaeva, A., Loshakova, T. 2004. Poselenie jepohi paleometalla Severo-Vostochnogo Prikaspija [Paleometal Age settlement of the North-Eastern Caspian region]. In: Voprosy istorii i arheologii Zapadnogo Kazahstana [Questions of history and archeology of Western Qazaqstan], 3, 125–153 (in Russian).
Samashev, Z., Ermolaeva, A., Loshakova, T. 2007. Kostyanye psalii s poseleniya Toksanbaj. K voprosu komplekse kolesnichih naseleniya Ustyurta v epohu bronzy [Bone psalms from the settlement of Toksanbai. On the issue of the complex of charioteers of the Ustyurt population in the Bronze Age]. In: Voprosy istorii i arheologii Zapadnogo Kazahstana [Questions of history and archeology of Western Qazaqstan], 1, 87–102 (in Russian).
Samashev, Z., Ermolaeva, A., Loshakova, T. 2009. Poselenija toksanbajskogo tipa na severo-vostochnom Ustjurte [Toksanbai-type settlements in northeastern Ustyurt]. In: Problemy izucheniya kul'tur rannego bronzovogo veka stepnoj zony Vostochnoj Evropy [Problems of studying cultures of the Early Bronze Age of the steppe zone of Eastern Europe]. Orenburg: Publishing house of Orenburg State Pedagogical University, 159–167 (in Russian).
Samashev, Z., Ermolaeva, A., Teplovodskaya, T. 1999а. Poselenie Toksanbaj na Ustjurte [Settlement of Toksanbay on Ustyurt]. In: Izvestiya NAN RK. Seriya obshchestvennych nauk [News of the NAS RK. Social Science Series], 1, 49–69 (in Russian).
Shevnina, I., Loshakova, T. 2017a. Nekotorye itogi petrograficheskogo issledovanija keramiki s poselenija Toksanbaj [Some results of the petrographic study of ceramics from the Toksanbay settlement]. In: Samarskij nauchnyj vestnik [Samara Scientific Bulletin], 3 (20), 216–222 (in Russian).
Shevnina, I., Loshakova, T. 2017b Petrograficheskoe issledovanie keramiki sposelenija Toksanbaj [Petrographic study of ceramics from the Toksanbai settlement].In: Vestnik KazNPU im. Abaya, seriya «Istoricheskie i social'no-politicheskie nauki» [Bulletin of the Abay Qazaq National Pedagogical University, series "Historical and socio-political sciences»), 3 (54), 211–219 (in Russian).
Shevnina, I., Loshakova, T. 2008. Keramika iz zhilishh s poselenija Toksanbaj [Ceramics from dwellings from the Toksanbai settlement]. In: VII istoricheskie chteniya pamyati M.P. Gryaznova [VII historical readings in memory of M.P. Gryaznova]. Omsk: Omsk State University, 270–278 (in Russian).
Vasiliev, I. 1999. Poselenie Lbishhe na Samarskoj Luke i nekotorye problemy bronzovogo veka Srednego Povolzh'ja [The settlement of Lbishche on Samara Luka and some problems of the Bronze Age of the Middle Volga region]. In: Voprosy arheologii Urala I Povolzh'ya [Archeological issues of the Urals and the Volga region]. Samara: Samara University Publishing House, 66–114 (in Russian).
Vasiliev, I., Kolev, Yu., Kuznecov, P. 1986. Novye materialy bronzovogo veka s territorii Severnogo Prikaspija [New Bronze Age materials from the Northern Caspian region]. In: Drevnie kul'tury Severnogo Prikaspiya [Ancient cultures of the Northern Caspian region]. Kuibyshev: Publishing House of Kuibyshev State Pedagogical University, 108–149 (in Russian).
Viktorov, S. 1971. Pustynja Ustjurt i voprosy ee osvoenija [The Ustyurt Desert and issues of its development]. In: Trudy Moskovskogo obshchestva ispytatelej prirody [Proceedings of the Moscow Society of Natural Scientists]. Vol. 44. Moscow: Nauka (in Russian).
Жүктеулер
Жарияланды
Журналдың саны
Бөлім
Лицензия
Авторлық құқық (c) 2024 Татьяна Н. Лошакова
Бұл жұмыс Creative Commons Attribution-Коммерциялық емес 4.0 халықаралық лицензиясы.
