Энтони Дженкинсон және оның 16 ғасырдағы Орталық Азияның картографиялық схемаларын ревизиясы
DOI:
https://doi.org/10.69567/3007-0236.2023.1.22.55Кілт сөздер:
Энтони Дженкинсон, Қытай көлі, Окс, Яксарт, Ташкент, Самарқанд, Түркістан, Кассакия, Мәскеу, Абрахам ОртелийАңдатпа
Мақала Дженкинсонның Орталық Азия туралы саяхат жазбалары мен карталарын зерттеуге арналған. Ағылшын саяхатшысы, дипломат және саудагер Энтони Дженкинсон (1530–1611) өзінің тарихи очеркінде XVI ғасырдың екінші жартысындағы Мәскеу мемлекеті мен Орта Азияға жасаған саяхатын сипаттайды. Оның бақылаулары өзі салған Мәскеу және Тартария картасына негіз болды. Оны Дженкинсон картограф Клемент Адамстың көмегімен құрастырған. Оны құру кезінде орыс және ағылшын құжаттарына, сонымен қатар өз бақылауларына сүйенді. Ұзақ уақыт бойы барлық зерттеушілер бұл картаның көптеген ірі картографтар қайта басып шығарған көшірмелерін пайдаланды. Ең танымал басылымдарды Герард Меркатор және Авраам Ортелий жасаған. 1980 жылдары поляк зерттеушісі Кристина Шикула картаның түпнұсқасын тауып жариялады. Дженкинсонның саяхат сипаттамасында және картада ұсынылған Орталық Азияның жаңа картографиялық схемасы картографиялық жұмыстарда кеңінен таралып, мойындалды. Бұл Дженкинсон картографиялық схемасының мәні кеңістікті бастапқы ұйымдастыруда жатыр. Бір жағынан, ол Птолемейдің ежелгі графикалық сызығына сүйенеді (Окс өзені Каспий теңізіне құяды). Екінші жағынан, схемада Tartaria, Turchestan, Persia, Corasan, India orientalis, China, Cathaio және Mongol сияқты жаңа топонимдер пайда болды. Ташкент, Әмудария, Сырдария және Обь өзендерінің жаңа орналасуына негіз болған бұл сызбаның революциялық элементіне мына элементтер айналды: 1) Әмудария (Оксус) және Сырдария (Яксарт) Каспий теңізінен бөлінген; 2) олар Kitaia Lacus деп белгіленген теңізге қосылды; 3) Kitaia Lacus Арал деп түсіндіруге болады; 4) Kitaia Lacus – Oby (Об) өзенімен қосылады; 5) Oby (Об) өзені Sur (Сырдария) және Ташкентпен байланысты; 6) Kitaia Lacus – Cathay-ға қатысты, Cathay Обьден шығысынан басталып, Солтүстік Қытайды емес, Моңғолияны сипаттауы мүмкін. Графикалық түрде бұл картада бір картографиялық кеңістікте бірнеше картографиялық сұлбалардың болуымен, жеке объектілердің қайталануымен көрінеді (Амудария картада екі рет Ougus – Птоломей схемасы – және Amow – Дженкинсон схемасы ретінде бейнеленген), бір нысанның қосарланған атауы (Сырдария бір мезгілде Oby мен Sur ретінде әрекет етеді) және кеңістіктің деформациясы (Cathay, Новая Земля аралының жанында, Англиядан Қытайға баратын сауда жолында орналасқан).
Әдебиеттер тізімі
Ahmedov, B. A. 1985. Istoriko-geograficheskaja literatura Srednej Azii XVI–XVIII vekov (Historical and geographical literature of Central Asia XVI–XVIII centuries). Tashkent: Fan (in Russian).
Alenicyn, V. 1880. Neskol'ko zamechanij o puteshestvii Dzhenkinsona v Hivu v 1559 godu (A few remarks about Jenkinson's trip to Khiva in 1559). In: Zapiski imperatorskogo russkogo geograficheskogo obshhestva (Notes of the Imperial Russian Geographical Society). Vol. 6. Saint Petersburg: Typography V. Bezobrazova and Comp, 43–56 (in Russian).
Allen, Ph. 1993. L’Atlas des Atlas. Le monde vu par les cartographes, London: Brepols (in French).
Avril, Ph. 1693. Voyage en divers États d’Europe et d’Asie, entrepris pour découvrir un nouveau chemin à la Chine, contenant plusieurs remarques curieuses de Physique, de Géographie, d’Hydrographie et d’Histoire. Une Description de la grande Tartarie et des differens peuples qui l’habitent, MDCXCIII. Paris: Claude Barbier (in French).
Bacqué-Grammont, J.-L. 1996. Les routes d’Asie centrale d’après le Cihân-Nümâ de Kâtib Çelebi. In: Cahiers d’Asie centrale, 1–2, 311–322 (in French).
Baddeley, J. F. 1919. Russia, Mongolia, China: being some record of the relations between them from the beginning of the XVIIth century to the death of the Tsar Alexei Mikhailovich, A.D. 1602–1676, rendered mainly in the form of narratives dictated or written by the envoys sent by the Russian tsars, or their voevodas in Siberia to the Kalmuk and Mongol khans & princes, and to the emperors of China; with introductions, historical and geographical, also a series of maps, showing the progress of geographical knowledge in regard to northern Asia during the XVIth, XVIIth, & early XVIIIth centuries, the texts taken more especially from manuscripts in the Moscow Foreign office archives, London: Macmillan limited (in English).
Bagrov, L. S. 2005. Istorija russkoj kartografii (A History of russian cartography). Moscow: Centrpoligraf (in Russian).
Bagrow, L. 1948. The Book of the Great Map. In: Imago Mundi, 5, 81–82 (in English).
Bagrow, L. 1962. At the Sources of the Cartography of Russia. In: Imago Mundi, 16, 33–48 (in English).
Baron, S.H. 1991a. B.A. Rybakov on the Jenkinson Map of Russia. In: Baron S.H. Explorations in Moscovite History, Hampshire-Brookfield: Variorum, 1–11 (in English).
Baron, S.H. 1977. Russia and Central Asia. In: Pennington L.E. (еd.). The Purchas Handbook: Studies of the Life, Times and Writings of Samuel Purchas, 1577–1626: with Bibliographies of His Books and of Works about Him. Vol. 1. London: Hakluyt Society, 278–291 (in English).
Baron, S.H. 1985. Muscovy and the English Quest for a Northeastern Passage to Cathay (1553–1584). In: Acta Slavica Iaponica, III, 1–17 (in English).
Baron, S.H. 1986. Herberstein and the English “Discovery” of Muscovy. In: Terrae Incognitae, the Journal of the Society for the History of Discoveries, XVIII, 43–54 (in English).
Baron, S.H. 1989. William Borough and the Jenkinson Map of Russia, 1562. In: Cartographica, 26/2, 72–85 (in English).
Baron, S.H. 1991b. The Influence in Sixteenth Century England of Herberstein’s Rerum Moscoviticarum Commentarii. In: Baron S.H. Explorations in Moscovite History, Hampshire-Brookfield: Variorum, 1–10 (in English).
Baron, S.H. 1993. The Lost Jenkinson Map of Russia (1562) Recovered, Redated and Retitled. In: Terrae Incognitae, the Journal of the Society for the History of Discoveries, XXV, 53–66 (in English).
Bergeron, P. 1735. Voyages faits principalement en Asie dans les XII, XIII, XIV, et XV siècles, par Benjamin de Tudèle, Jean du Plan-Carpin, N. Ascelin, Guillaume de Rubruquis, Marc Paul Vénitien, Haiton, Jean de Mandeville, et Ambroise Contarini: accompagnés de l’Histoire des Sarasins et des Tartares, et précédez d’une introduction concernant les voyages et les nouvelles découvertes des principaux voyageurs. MDCCXXXV. La Haye: chez Jean Neaulme (in French).
Carrère d’Encausse, H. 1970. Les routes commerciales de l’Asie centrale et les tentatives de reconquête d’Astrakhan d’après les registres des “Affaires importantes” des Archives ottomanes. In: Cahiers du monde russe et soviétique, 11, 391–620 (in French).
Chuvin, P. 1996. Les ambassades byzantines auprès des premiers souverains turcs de Sogdiane. Problèmes d’onomastique et de toponymie. In: Cahiers d’Asie centrale, 1/2, 345–355 (in French) [URL: http://journals.openedition.org/asiecentrale/457].
Fiorani, F. 2005. The Marvel of Maps: Art, Cartography and Politics in Renaissance Italy, New Haven–London: Yale University Press (in English).
Fischer, K. (ed.) 1974–1976. Gelaendebegehungen in Sistan 1955–1973 und die Aufnahme von Dewalikhodaydad 1970. In: Zusammenarbeit mit Dietrich Morgenstern und Volker Thewalt, Bonn: Habelt (in German).
Gerbershtejn, S. 1988. Zapiski o Moskovii (Notes about Muscovy). Moscow: Moscow University Press (in Russian).
Golay, L. (éd.) 2004. Images du Monde. Une histoire de la cartographie. Catalogue de l’exposition au Musée historique de Lausanne, Lausanne: Musée historique de Lausanne (in French).
Grene, Franc. 2018. Hotel li Tamerlan zavoevat' Kitaj? (Did Tamerlan want to conquer China?). In: O’zbekiston Tarixi (History of Uzbekistan), 4, 83–89 (in Russian).
Guéret-Laferté, M. 1994. Sur les routes de l’empire mongol: ordre et rhétorique des relations de voyage aux XIIIe et XIVe siècles, Paris–Genève: H. Champion (in French).
Hakluyt, R. 1926 (1589). The Principal Navigations, Voyages, Traffiques and Discoveries of the English Nation: Made by Sea or Overland to the Remote & Farthest Distant Quarters of the Earth at any Time within the Compasse of the 1600 years, London–New York: Hakluyt Society (in English).
Herbelot, B. de Molinville 1776. Bibliothèque orientale, Maestricht: Chez J.E. Dufour & Ph. Roux (in French)
Jenkinson, A. 1926a (1589). A Letter of Master Anthonie Jenkinson upon his Returne from Boghar to the Worshipful Master Henrie Lane Agent for the Moscovie Companie Resident in Vologda, Written in the Mosco the 18. of September, 1559. In: Hakluyt R. The Principal Navigations, Voyages, Traffiques and Discoveries of the English Nation: Made by Sea or Overland to the Remote & Farthest Distant Quarters of the Earth at any Time within the Compasse of the 1600 years. Vol. I. London–New York: Hakluyt Society, 397–398 (in English).
Jenkinson, A. 1926b (1589). The Voyage of Master Anthony Jenkinson, Made from the Citie of Mosco in Russia, to the Citie of Boghar in Bactria, in the Yeere 1558: Written by Himselfe to the Merchants of London of the Moscovie companie. In: Hakluyt R. The Principal Navigations, Voyages, Traffiques and Discoveries of the English Nation: Made by Sea or Overland to the Remote & Farthest Distant Quarters of the Earth at any Time within the Compasse of the 1600 years. Vol. I. London–New York: Hakluyt Society, 458–459 (in English).
Keuning, J. 1956. Jenkinson’s Map of Russia. In: Imago Mundi, 13, 172–175 (in English).
Khoroshkevich, A. L. 1988. Editions of Notes about Muscovy. In: Gerbershtejn, S. Zapiski o Moskovii (Notes about Muscovy). Moscow: Moscow University Press (in Russian).
Kish, G. 1951. The Japan on the “Mural Atlas” of the Palazzo Vecchio, Florence. In: Imago mundi, VIII, 52–54 (in English).
Lach, D. F. 1977. Asia in the making of Europe, 2, Century of wonder, Book I. The visual arts, Chicago–London: University of Chicago Press (in English).
Le Strange, G. 1905. The Lands of the Eastern Caliphate. Mesopotamia, Persia, and Central Asia from the Moslem Conquest to the Time of Timur, Cambridge: Cambridge University Press (in English).
Love, R. S. 2003. “A Passage to China”: a French Jesuit’s Perception of Siberia in the 1680s. In: French Colonial History, 3, 85–100 (in English).
Mollat, M. 2005. Les explorateurs du XIIIe au XVIe siècle. Premiers regards sur des mondes nouveaux, Paris: CTHS (in French).
Morgan, E. D., Coote, C. H. 1886. Early voyages and travels to Russia and Persia by Anthony Jenkinson and other Englishmen; with some account of the first intercourse of the English with Russia and Central Asia by way of the Caspian Sea, 2 vol., London (in English).
Mund, S. 2003. Orbis Russiarum. Genèse et développement de la représentation du monde « russe » en Occident à la Renaissance, Genève: Droz (in French).
Nebenzahl, K. 2004. Mapping the Silk Road and Beyond. 2000 years of exploring the East, London–New York: Phaidon Press (in English).
Nordenskiöld, A. E. 1891. Om ett aftryck fran XV: de seklet af den i metall graverade världskarta, som förvarats i kardinal Stephan Borgia Museum i Velletri. In: Ymer. Tidskrift. Svenska sällskapet för antropologi och geografi, Stockholm: A.L. Normans boktryckeri-aktiebolag, 83–92 (in Swedish).
Okada, H. 1994. Dayan Khan as a Yüan Emperor: the Political Legitimacy in 15th Century Mongolia. In: Bulletin de l’École Française d’Extrême-Orient, 81, 51–58 (in English).
Postnikov, A. V. 1996. Karty zemel' rossijskih: ocherk istorii geograficheskogo izuchenija i kartografirovanija nashego otechestva (Maps of Russian lands: an essay on the history of geographic study and mapping of our homeland). Moscow: Nash dom – L Age d Homme (in Russian).
Rybakov, B. A. 1974. Russkie karty Moskovii XV – nachala XVI veka (Russian maps of Muscovy in the 15th – early 16th centuries). Moscow: Nauka (in Russian).
Shirley, R. W. 1987. The Mapping of the World. Early Printed World Maps 1472–1700, London: Holland Press (in English).
Sinor, D. 1977. La mort de Batu et les trompettes mues par le vent chez Herberstein. In: Sinor D. Inner Asia and its Contacts with Medieval Europe. London: Variorum Reprints (in English).
Szykula, K. 1989. The Newly Found Jenkinson’s Map of 1562. In: XIIIth International Conference on the History of Cartography, Utrecht, 109–111 (in English).
Szykula, K. 2008. Anthony Jenkinson’s Unique Wall Map of Russia (1562) and its Influence on European Cartography. In: Belgeo. Revue Belge de Géographie, 3–4, 325–340 (in English).
Taylor, E. G. R. (éd.) 2010. Introduction. In: The Original Writings and Correspondence of the Two Richard Hakluyts, I, Routledge: Hakluyt Society (in English).
Taylor, E. G. R. 1956. A Letter Dated 1577 from Mercator to John Dee. In: Imago Mundi, 13, 56–68 (in English).
Willan, Th. S. 1956. The Early History of the Russia Company 1553–1603, Manchester: Manchester University Press (in English).
Жүктеулер
Жарияланды
Журналдың саны
Бөлім
Лицензия
Авторлық құқық (c) 2023 Светлана М. Горшенина (Автор)
Бұл жұмыс Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 Дүние жүзінде.
