Орталық Қазақстанның балбал тастары
DOI:
https://doi.org/10.69567/3007-0236.2024.1.26.33Кілт сөздер:
Caрыaрқa, мeңгір, мұнара, тас мүсін, балбал тас, «мұртты қорғандар», қоршау, caқ, түркі, қыпшақАңдатпа
Мақалада Орталық Қазақстанның балбал тастары мен оның ежелгі және ортағасырдағы Еуразия халықтарының тарихында қаншалықты маңызды рөл атқаратыны жөнінде айтылған. Балбал тастар – байырғы адамдардың сыртқы мүсіні ғана емес, сол кездің әлеуметтік құрылымы мен тұрмысынан хабар беретін құнды ақпарат көзі. Бұл еңбекте Орталық Қазақстан – Сарыарқаның кең даласына сән беріп тұрғани ежелгі және ортағасырлық балбал тастарды зерттеу нәтижелері ұсынылған. Мақала Сарыарқаның балбал тастарын толық зертттеп, талдау мәселесіне арналған. Бұл тастар туралы мәліметтерді алғаш рет Шоқан Уәлиханов Ыстықкөл төңірегіне саяхат кезінде Қозы Көрпеш – Баян сұлу кесенесін зерделеген кезде жинақтаған. Әлкей Марғұлан өз еңбектерінде Сарыарқаның монументальді ескерткештері жөніне тоқталып, зерттеушілік пікірлерін жазған. Кейінгі онжылдықта Сарыарқа балбал тастарын зерттеудің хронологиялық ауқымы кеңейе түсті. Қазір ғалым Aрман Бeйceнoв сақ кезеңіндегі Сарыарқаның балбал тастары мен мұнаралары жөнінде өзекті мәселе қозғап, жан-жақты зерттеумен шұғылданып жүр.
Әдебиеттер тізімі
Beisenov, A.Z., Ermolenko, L.N. 2014. Novye kamennye izvajanija sakskoj jepohi iz Saryarki [New stone sculptures of the Saka era from Saryarka]. In: Bulletin of Kemerovo State University, 3 (59), 34–40 (in Russian).
Castanier, I.A. 1910. Istoriko-sravnitel'nyj jetjud o kamennyh babah Kirgizskih stepej i Rossii voobshhe v svjazi s kamennymi izvajanijami Francii, Germanii i proch. stran: Raznye vidy vosproizvedenija chert lica umershih v svjazi s pokloneniem predkam [Historical and comparative study of stone sculptures of the Kyrgyz steppes and Russia in general in connection with stone sculptures of France, Germany, etc. Countries: Different types of reproduction of facial features of the dead in connection with the worship of ancestors]. In: Trudy Orenburgskoj uchenoj arhivnoj komissii [Proceedings of the Orenburg Scientific Archival Commission], 22, 303–320 (in Russian).
Ermolenko, L.N. 2004. Srednevekovye kamennye izvajanija kazahctanckih stepej (tipologija, semantika v aspekte voennoj ideologii i tradicionnogo mirovozzrenija) [Medieval stone sculptures of the Kazakh steppes (typology, semantics in the aspect of military ideology and traditional worldview)]. Novosibirsk: Institute of Archeology and Ethnography of the Russian Academy of Sciences (in Russian).
Ermolenko, L.N., Kurmankulov, Zh.K., Kasenova, A.D. 2016. Nekotorye itogi izuchenija izvajanij rannego zheleznogo veka Saryarki [Some results of the study of early Iron Age sculptures in Saryarki]. In: Bobrov, V.V. (ed.). Arheologicheckoe nacledie Sibiri i Central'noj Azii (problemy interpretacii i sohranenija) [Archaeological heritage of Siberia and Central Asia (problems of int. interpretation and preservation)]. Kemerovo: Kuzbasvuzizdat, 129–135 (in Russian).
Kasenova, A.D. 2019. Izuchenie tjurkckih kamennyh izvajanij Saryarki na covremennom jetape [Study of Turkic stone sculptures of Saryarka at the modern stage]. In: Povolzhckaja arheologija [The Volga River Region Archaeology], 2 (28), 47–60 (in Russian).
Kasenova, A.D. 2020. Kamennye izvajanija Saryarki (ictorija izuchenija) [Stone sculptures of Saryarka (history of study)]. Almaty: Margulan Institute of Archaeology (in Russian).
Kurmankulov, Zh., Ermolenko, L. 2014. Drevnocti Saryarki: kamennye izvajanija [Antiquities of Saryarki: stone sculptures]. Qaragandy: Credos Ltd C (in Russian).
Kurmankulov, Zh., Kasenova, A.D. 2014. Izvajanie iz urochishha Kocagaly [Sculpture from the Kosagaly tract]. In: Baitanaev, B.A. (ed.). Margulanovskie chtenija – 2014 [Margulan readings – 2014]. Almaty; Pavlodar, 177–178 (in Russian).
Margulan, A.Kh. 1951. Tretij sezon arheologicheskoj raboty v Central'nom Kazahstane [Third season of archaeological work in Central Qazaqstan]. In: Izvestija Akademii nauk Kazahskoj SSR. (Serija: Arheologicheskaja) [News of the Academy of Sciences of the Qazaq SSR. (Series: Archaeological)], 3, 3–52 (in Russian).
Margulan, A.Kh. 1979. Begazy-dandybaevskaja kul'tura Central'nogo Kazahstana [Begazy-Dandybaev culture of Central Qazaqstan]. Alma-Ata: Science (in Russian).
Margulan, A.Kh. 2003. Kamennye izvajanija Ulytau [Stone sculptures of Ulytau]. In: Sochinenija [Works], in 14 volumes. Vol. 3–4. Almaty: Dyke-Press, 36–136 (in Russian).
Sher, Ya.A. 1966. Kamennye izvajanija Semirech'ja [Stone sculptures of Semirechye]. Moscow; Leningrad: Nauka (in Russian).
Walikhanov, Ch.Ch. 1984. Sobranie sochinenij [Collected works]. In five volumes. Volume 1. Alma-Ata: Main editorial office of the Qazaq Soviet Encyclopedia (in Russian).
Жүктеулер
Жарияланды
Журналдың саны
Бөлім
Лицензия
Авторлық құқық (c) 2024 Әceмгүл Д. Қасенова
Бұл жұмыс Creative Commons Attribution-Коммерциялық емес 4.0 халықаралық лицензиясы.
