Жошы ұлысының киелі мекендері: Сарайшық және Баршынкент
DOI:
https://doi.org/10.69567/3007-0236.2024.1.48.59Кілт сөздер:
Жошы ұлысы, Алтын Орда, Сарайшық, Барчинкент, Кышқала, жазбаша деректер, археологиялық зерттеулерАңдатпа
Қазақстанның ортағасырлық қалаларының пайда болу және даму тарихын зерделеу қазіргі заманғы зерттеулердің ең күрделі және маңызды міндеттерінің бірі болып қала береді. Ескерткіштерді кешенді зерттеу қалалардың дамуының жалпы ерекшеліктерін де, жекелеген қалалық елді мекендердің қалыптасу ерекшеліктерін де анықтауға мүмкіндік береді. Сырдарияның төменгі ағысындағы Баршынкент және Жайық өзендеріндегі Сарайшық қалалары Жошы ұлысының ірі сауда-экономикалық қана емес, рухани орталықтары болды. Моңғол кезеңінде қала ретінде қалыптасқан осы қалалар Алтын Орданың саяси өмірінде маңызды рөл атқарды. Сарайшық және Барчинкен қалаларының тағдыры осы мемлекет тарихының жалпы бағытымен тығыз байланысты. Жазба деректері мен көпжылдық археологиялық зерттеулердің материалдары екі қаланың да гүлденуі уақыты мен құлдырау тағдыры Алтын Орданың құрылу және ыдырай тарихымен сәйкес келетінін көрсетеді. Берке, Жәнібек және басқа да Жошы ұлысы хандарының Сарайшықта таққа отыруы, және Алтын Орданың бірқатар билеушілерінің мазары орналасқан қорымның пайда болуы қаланың киелі мекенге айналуына себеп болды. Барчинкент XIV ғасырда исламды уағызшы және шариғат таратушы көптеген білгірлер өмір сүрген қала ретінде танымал болды. Олар Жошы ұлысының халқы арасында мұсылман дінінің таралуында маңызды рөл атқарды. Сарайшық пен Кышқаладағы (Барчинкент) қазба жұмыстары қалалардың орналасқан жері мен тарихи атауларын, олардың пайда болу және даму уақытын анықтауға, сондай-ақ халықаралық сауда, қолөнер және мәдениет орталықтары болғандығын анықтауға мүмкіндік берді.
Әдебиеттер тізімі
Abilgazy. 1992. Turik shezhiresi [Turkish Chronicle]. Almaty: Ana tili (in Qazaq).
Abul Ghazi Baghadur Khan. 1996. Rodoslovnoe drevo tjurkov [Genealogy of the Turks]. Translation by G.Sablukov. Moscow; Tashkent; Bishkek: International Publishing House "Turkestan" (in Russian).
Agubaeva, G. 2020. «Uchenye predpolagajut, artefakty podtverzhdajut» (ob issledovanii Mavzoleja odnogo iz osnovatelej Kazahskogo hanstva Zhanibek hana) [“Scientists suggest, artifacts confirm” (about the study of the Mausoleum of one of the founders of the Kazakh Khanate, Zhanibek Khan)]. URL: https://akmomuzey.kz/kz/pages/ns7.html (accessed: 31.01.2024) (in Russian).
Akhmetova, U., Turaruly, A., Zhumabaev, A. 2022. 2021 zh. ortagasyrlyq Sarajshyq qalasynda zhyrgіzіlgen arheologijalyq qazba zhumystary [Arheologicheskie raskopki srednevekovogo gorodishha Sarajshyk [Archaeological excavations in the medieval city of Saraishyk in 2021]. In: Kazakhstan Archeology, 2 (16), 111–120 (in Qazaq).
Berezhnaya, E. 2022. Altyn Ordanyn qupijalary: arheologtar ezhelgі kesenenіn ornyn tapty [Secrets of the Golden Horde: archaeologists discovered the site of an ancient mausoleum]. URL: https://sputnik.kz/20201026/Altyn-Orda-arkheologtar-15298830.html (accessed: 31.01.2024) (in Qazaq).
Dombrovskii, А. 2011. Gorodishhe Konskoe (Konskie Vody), Mertvyj gorod, Sem' mechetej [Settlement Konskoe (Horse Waters), Dead City, Seven Mosques]. URL: https://www.shukach.com/ru/node/525 (accessed: 31.01.2024) (in Russian).
Dulati, Muhammad Haydar. 1999. Tarih-i Rashidi [Rashid's story]. Almaty: Sanat (in Russian).
Eleuov, M. (ed.) 2005. Izvlecheniya iz pis’mennyh istochnikov o srednevekovyh gorodah Sauran i Syganak [Extracts from written sources about the medieval cities of Sauran and Syganak]. Turkestan: International Qazaq-Turkish University (in Russian).
Eleuov, M., Petrov, P., Taleev, D., Moldakhmet, A. 2023. Numizmaticheskie nahodki na gorodishhe Kyshkala [Numismatic finds at the site of Qyshkala]. In: Stratum plus, 6, 183–192 (in Russian).
Gandzaketsi, Kyrakos. 1976. Istorija Armenii [History of Armenia]. Translation from ancient Armenian, preface and comments by L.A. Khanlaryan. Moscow: Science, Main Editorial Office of Oriental Literature (in Russian).
Goncharov E., Zaytsev, I. 2014. Iz Bardzhinlyka v Jeski-Jurt: mevljana Ahmad bin Mahmud al-Bardzhinlygi [From Barjinlyk to Eski-Yurt: Mevlâna Ahmad ibn Mahmud al-Barjinligy]. In: Zolotoordinskaja civilizacija [Golden Horde Civilization], 7, 176–181 (in Russian).
Ibragimov, N. 1988. Ibn Batuta i ego puteshestvija po Srednej Azii [Ibn Batuta and his travels in Central Asia]. Moscow: Nauka (in Russian).
Jamal al-Qarshi. 2005. al-Mulhakat bi-s-Surah. Introduction, translation from Arabic and Persian, comments, text, facsimile by Shodmon Vohidov, Babour Aminov. Almaty: Dyke-Press, 2005 (in Russian).
Karamzin, N. 1842–1843. Istorija gosudarstva Rossijskogo [History of the Russian state]. Vol. 9. St. Petersburg: Published I.Einerling (in Russian).
Levshin, А. 1823. Istoricheskoe i statisticheskoe obozrenie ural'skih kazakov [Historical and statistical review of the Ural Cossacks]. St. Petersburg: Military Printing House (in Russian).
Margulan, А. 1950. Iz istorii gorodov i stroitel'nogo iskusstva drevnego Kazahstana [From the history of cities and construction art of ancient Qazaqstan]. Almaty: Nauka (in Russian).
Petrov, P., Uskenbay, Q. 2010. Voprosy islamizacii ulusa Dzhuchidov i veroispovedanie hana Tokty (690/1291–712/1312–1313 gody) [Issues of Islamization of the Juchid ulus and the religion of Khan Toqta (690/1291–712/1312–1313)]. In: Voprosy istorii i arheologii Zapadnogo Kazahstana [Issues of history and archeology of Western Qazaqstan], 1, 10–55 (in Russian).
Plakhov, V., Kalmenov, M., Abdigaliyev, M. 2021. Nekotorye rezul'taty arheologicheskogo issledovanie na gorodishhe Sarajchik v 2019 godu [Some results of archaeological research at the Saraichik settlement in 2019]. In: Margulanovskie chtenija – 2021 [Margulan readings – 2021]. Vol. 2. Алматы, 108–120 (in Russian).
Qozybaev, M. et al. (eds.). 1998. Istorija Kazahstana (s drevnejshih vremen do nashih dnej) [History of Qazaqstan (from ancient times to the present day)]. In five vol. Vol. 2. Almaty: Atamura (in Russian).
Qozybaev, M. et al. (eds.).1993. Istorija Kazahstana. Ocherk [History of Qazaqstan. Sketch]. Almaty: Dayir (in Russian).
Rashid-ad-din. 1952. Sbornik letopisej [Collection of chronicles]. Vol. 1. Part 1. Translation from Persian by Lev Khetagurov. Moscow; Leningrad: Publishing House of the USSR Academy of Sciences (in Russian).
Rychkov, P. 1759. Istorija Orenburgskaja po uchrezhdenii Orenburgskoj komissii [History of Orenburg on the establishment of the Orenburg Commission]. St. Petersburg: Imperial Academy of Sciences (in Russian).
Saifetdinova, E. 2012. Differenciacija sufizma v Zolotoj Orde (na primere proizvedenija Mahmuda al-Bulgari «Nahdzh al-Faradis») [Differentiation of Sufism in the Golden Horde (using the example of Mahmud al-Bulgari’s work “Nahj al-Faradis”)]. In: Mirgaleev, I., Sayfetdinova, E. (eds.). Islam i vlast' v Zolotoj Orde [Islam and power in the Golden Horde]. Kazan: Marjani Institute of History (in Russian).
Samashev, Z. 1998. Issledovanie zolotoordynskogo goroda Sarajchik [Study of the Golden Horde city of Saraichik]. In: Toleubaev, A. (ed.). Problemy izuchenija i sohranenija istoricheskogo nasledija [Problems of studying and preserving historical heritage]. Almaty: Al-Farabi Qazaq State National University, 137–158 (in Russian).
Samashev, Z., Burnasheva, R., Bazylkhan, N., Plakhov, V. 2006. Monety Sarajchika [Coins of Sarajcic]. Almaty: LLP "Archeology" (in Russian).
Samashev, Z., Kozhakov, D., Taleev, D. 1998. Sarajchik: problemy issledovanie velikogo goroda [Saraichik: problems of studying a great city]. In: Toleubaev, A. (ed.). Problemy izuchenija i sohranenija istoricheskogo nasledija [Problems of studying and preserving historical heritage]. Almaty: Al-Farabi Qazaq State National University, 240–245 (in Russian).
Samashev, Z., Kuznetsova, O., Plakhov, V. 2008. Keramika Sarajchika [Ceramics of Saraichik]. Almaty: Archeology LLP (in Russian).
Shastina N. (ed.). 1993. Puteshestvija v vostochnye strany Plano Karpini i Gil'oma de Rubruka [The journey of Plano Carpini and William of Rubruck to the eastern parts of the world]. Almaty: Gylym (in Russian).
Smagulov, E. 2010. Drevnij Sauran [Ancient Sauran]. Almaty: ABDI Company (in Russian).
Taleev, D. 2021. Qarataudyn terіskej betіndegі ortagasyrlyq qalalardyn arheologijalyq zerttelu maselesі [The problem of archaeological study of medieval cities on the northern slopes of Karatau]. In: Kazakhstan Archeology, 2 (12), 29–42 (in Qazaq).
Taleev, D. 2022. Syrdarijanyn sol zhagalauyndagy qalalardyn arheologijalyq shezhіresі: Sutkent zhane Arkuk [Archaeological chronicle of the left-bank cities of the Syr Darya: Sutkent and Arkuk]. In: Kazakhstan Archeology, 1 (15), 57–69 (in Qazaq).
Taleev, D., Eleuov, М., Esenov, S. 2018. Tağdyry jūmbaq Qyşqala [Mysterious history of Kyshkala]. In: Kazakhstan Archeology, 1–2, 259–271 (in Qazaq).
Tizenhausen, G. 1941. Sbornik materialov, otnosjashhihsja k istorii Zolotoj Ordy [Collection of materials related to the history of the Golden Horde]. Vol. 2. Moscow; Leningrad: Publishing House of the USSR Academy of Sciences (in Russian).
Tolstov, S. 1953. Horezmskaja arheologo-jetnograficheskaja jekspedicija Akademii nauk 1950 godu [Khorezm archaeological and ethnographic expedition of the Academy of Sciences in 1950]. In: Sovetskaja arheologija [Soviet Archaeology], 18, 301–325 (in Russian).
Utemish-khadzhi (Otemish Hajji). 1992. Chingiz-name [Genghis name]. Facsimile, translation, transcription, textual notes, research by Veniamin Iudin. Almaty: Gylym (in Russian).
Zhalaiyr, Qadyrgali. 1997. Şejıreler jinağy (Collection of chronicles). Almaty: Qazaqstan (in Qazaq).
Zhumabaeva, Zh. (ed.). 2015. Saraişyq – babalar mūrasy. Saraişyq qalaşyğynyñ tarihy turaly derekközder [The Saraychik is the heritage of our ancestors. Sources about the history of Saraychik town]. Atyrau: Ağatai (in Qazaq).
Жүктеулер
Жарияланды
Журналдың саны
Бөлім
Лицензия
Авторлық құқық (c) 2024 Докей Ә. Талеев
Бұл жұмыс Creative Commons Attribution-Коммерциялық емес 4.0 халықаралық лицензиясы.
